Xương Chày Là Gì? Đặc Điểm, Cấu Tạo Và Một Số Vấn Đề Liên Quan

Xương chày được đánh giá là một trong những xương khỏe nhất của cơ thể, gần xương mác, nối đầu gối với xương mắt cá chân và ở phía trước của cẳng chân. Loại xương này giúp điều hòa hoạt động ở khớp gối, hỗ trợ con người di chuyển, đi lại dễ dàng.

Xương chày là xương gì? Vị trí ở đâu?

Xương chày là một trong những xương khỏe, khá lớn của cơ thể, cụ thể là lớn thứ 2 bên cạnh xương đùi. Ở phần chi dưới, xương này có kích thước lớn nhất, đóng vai trò vô cùng quan trọng. Ngoài ra, nó cũng được đánh giá là xương dài  và mạnh nhất vì hỗ trợ nhiều hoạt động của cơ thể.

Xương chày ở đầu trên sẽ tiếp khớp với xương đùi, bên dưới khớp với phần xương cổ chân. Xương mác cùng xương chày kết nối với nhau bằng interosseous của chân, tạo ra khớp sợi rất ít khi di chuyển. Các xương cùng sự kết nối này có nhiệm vụ điều hòa hoạt động đi, đứng, chạy, nhảy, giúp con người dễ dàng di chuyển, nâng đỡ và chịu lực tỳ nén của toàn bộ cơ thể.

Ở người Việt Nam, xương chày dài khoảng 33,6cm, dẹt ngang. Bên cạnh đó, vì thói quen ngồi vắt chân, ngồi xổm nên nó thường bị cong nhiều ở đầu trên. Nếu như đặt xương ở vị trí thẳng đứng thì đầu nhỏ xuống dưới, mấu của đầu nhỏ vào trong và bờ sắc, lộ rõ ra phía trước.

Đặc điểm và cấu tạo của xương chày

Loại xương này có thân hình lăng trụ, tam giác trên to, phía dưới khá nhỏ, 1/3 dưới cẳng chân có cấu tạo hình lăng trụ tròn nên dễ bị gãy. Xương chày thường hơi cong hình chữ S, ở dưới của xương hơi cong vào trong, nửa trên hơi cong ra ngoài.

Trong giải phẫu, xương chày được biết đến là một trong hai xương ở bên trong cẳng chân, nằm gần trung tâm hoặc mặt phẳng trung tuyến, cạnh xương mác. Vì nó nối đầu gối với xương mắt cá chân nên vừa là một phần của khớp gối, đồng thời cũng là một phần của mắt cá chân.

Quá trình hình thành xương từ 3 trung tâm, gồm một ở cực trên, một ở cực dưới và một phần ở trục. Đây cũng là loại xương nằm trong nhóm xương dài vùng 2 epiphysis và một diaphysis.

Trong đó:

• Epiphysis là kết thúc của một đầu xương dài, nằm ở khớp của xương liền kề. Epiphysis gồm một thượng gần đùi cùng một phần thấp nhất ở bàn chân.
• Diaphysis là phần giữ trục hoặc phần chính của xương dài, chứa mô mỡ, tủy xương, được tạo thành từ vỏ cứng. Với xương chày, diaphysis là phần giữa, còn được gọi là thân hoặc trục xương.

Đặc điểm của từng bộ phận cấu tạo nên xương chày

Theo giải phẫu cơ thể con người, đặc điểm của từng bộ phận trên xương chày như sau:

Cực trên

Cực trên chính là phần phía trên của xương, khi quan sát trong mặt phẳng nằm ngang, có thể thấy được cả 2 phần ống giữa và ống bên đều được làm phẳng. Mặt trên của cực nối với khớp và xương đùi giúp hình thành lên xương chày, nhiệm vụ là chịu trọng lượng của khớp gối.

Đường giữa của xương ngăn cách với đường bên thông qua một vùng gọi là intercondylar. Đây là nơi sụn thêm và dầy chằng chéo gắn vào. Vùng intercondylar cũng tạo thành mâm chày và neo vào phần chi dưới của xương đùi.

Tuy nhiên, intercondylar lại được chia thành 2 phần trước và sau. Ở mặt bên trước, tập hợp nhiều lỗ nhỏ giúp bảo vệ các động mạch dinh dưỡng. Các méo ngoài của hai ống dẫn phẳng sẽ tiếp xúc cùng các khum. Bề mặt khớp của chúng lõm xuống, đặc biệt là vùng trung tâm.

Trong khi đó, bề mặt trên của bao trung gian khá dài, hướng về intercondylar trung tâm và có hình bầu dục. Bề mặt trên của bao bên tròn, cạnh giữa kéo dài và hướng sang một bên intercondylar bên cạnh. Bề mặt sau của dây thần kinh trung gian chứa một rãnh ngang kết nối với một phần của bộ phận cơ bán nguyệt.

Ở phần ống bên, đầu ống này có mặt tròn để giúp xương mác và khớp nối liền với nhau. Bên dưới là các mấu của xương chày, giúp kết nối dây chằng xương cũng như phần tiếp theo của cơ tứ đầu đùi.

Phần trung tâm của mặt giữa và mặt bên ăn khớp với các ống dẫn xương đùi. Phần ngoại vi của mặt giữa và mặt bên kết nối, hỗ trợ sụn chêm của khớp gối.

Trục xương

Trục còn được gọi là thân của xương chày, theo hình ảnh mặt cắt ngang, chúng có hình tam giác, tạo thành 3 đường viền: Đường viền trước, viền giữa và đường bên. Ba đường này sẽ tạo thành 3 bề mặt gồm mặt bên, mặt giữa, mặt sau. Xương chày và xương mác thường bị nhầm lẫn do mặt phẳng phía trước của xương chày chính là xương mác.

Đặc điểm của đường viền

• Đường viền trước: Đường viền trước bắt đầu từ lồi củ xương chày và kết thúc tại lề trước của mắt cá trong. Đường viền có rãnh, rãnh này nổi rõ nhất ở 2/3 phía trên, 1/3 còn lại nhẵn và tròn, tạo sự cân bằng sâu cho xương.
• Đường viền giữa: Phía trên và dưới thường nhẵn và tròn, bắt đầu ở phần sau của rãnh trung gian, kéo dài và kết thúc ở biên sau phần xương giữa. 
• Đường viền bên: Nó bắt đầu từ ở trước mặt và phía trên khớp sợi, chia đôi bên dưới để ranh giới về mặt thô hình tam giác xuất hiện. Qua đó, tạo sự gắn kết xương mác và xương chày nhờ dây chằng chéo nối.

Các bề mặt

• Bề mặt trung gian lồi, mịn, rộng ở phía trên, 1/3 bề mặt hướng vào giữa và phía trước. Chúng cũng được bao phủ bởi semitendinosus, aponeurosis nguồn gốc từ gân thuộc mấu của xương.
• Bề mặt bên hẹp hơn mặt trung gian, 1/3 phía dưới lồi, nhẵn và cong về phía trước. Bền mặt được bao phủ bởi cơ kéo dài, cơ xương mỏng cùng các gân xương trước.
• Bề mặt sau có một đường gờ nổi rõ ở phía trên, kéo dài, xiên xuống. Nó đánh dấu cấu tạo dưới của hiện tượng chèn ép cơ popliteus ở chân.

Cực dưới

Cực dưới là phần phía dưới, nhỏ hơn nhiều so với cực trên và có hình chóp trung gian, dưới rộng, trên nhỏ. Có thể nói cực dưới là điểm thấp nhất của xương chày, kết nối xương mác với xương mắt cá chân để hình thành khớp mắt cá chân.

Đặc điểm các bề mặt:

• Bề mặt trước tròn và nhẵn ở trên, được các gân của cơ ngoại bì bao phủ. Bờ dưới của mặt trước có một lõm ngang thô, giúp cực dưới kết hợp với khớp mắt cá chân.
• Bề mặt bên tạo thành một bề mặt thô, hình tam giác. Phần dưới của chỗ lõm được bao phủ bởi trạng thái tươi, bề mặt nhẵn, ăn khớp cùng xương mác. Bề mặt bên bị giới hạn bởi 2 đường viền là colliculi trước và colliculi sau, cho phép dây chằng trước và dây chằng sau của u quái bám vào xương chày.
• Bề mặt sau đi qua bởi medialward và một rãnh cạn đạo kéo xuống. Phía trên bề mặt sẽ có một rãnh tương tự và liên tục với rãnh cạn đạo.
• Bề mặt trung gian của cực dưới tạo một khớp cho phép xương chày kết nối đến mắt cá chân.

Chức năng của xương chày

Bên cạnh việc tìm hiểu xương chày nằm ở đâu, cấu tạo và đặc điểm ra sao, thì chức năng của loại xương này là gì cũng được quan tâm. Có thể thấy, xương chày mang đến nhiều chức năng quan trọng đối với cơ thể, cụ thể:

• Giúp cơ thể chịu được một lực dọc trục khi di chuyển, con người dễ dàng đi lại, hoạt động.
• Chịu được phần lớn sức nặng và áp lực của đùi dồn xuống phần cẳng chân để điều hòa hoạt động của khớp gối.
• Tạo sự ổn định, cân bằng cũng như chịu trọng lượng cho cẳng chân.
• Cung cấp đòn bẩy cho chân với mục đích đẩy một người di chuyển dễ dàng hơn, tạo điều kiện để leo núi, đi bộ, chạy bộ,…
• Các tủy xương đỏ trong trục xương chày hỗ trợ sản xuất hồng cầu cho cơ thể.

Những vấn đề liên sức khỏe liên quan đến xương chày thường gặp

Xương chày đầu gối có thể gặp phải nhiều vấn đề sức khỏe liên quan như sau:

Gãy xương chày

Xương chày lớn, phải chịu nhiều áp lực nên tình trạng gãy đầu trên xương chày là rất thường gặp. Tùy theo mức độ chấn thương mà triệu chứng sẽ khác nhau, từ bầm tím đến đau dữ dội.

Phân loại gãy xương

Khi khám lâm sàng, bác sĩ sẽ phân loại để việc điều trị dễ dàng hơn.

• Gãy đầu trên xương chày: Vỡ, gãy đầu trên xương thường do tai nạn từ trên cao, tai nạn giao thông. Các mô mềm sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng tại thời điểm xương bị gãy như: Cơ, da, dây chằng, mạch máu,… 
• Gãy đầu dưới xương: Đây là chấn thương nghiêm trọng với đường gãy đi vào diện khớp cổ chân, chủ yếu do chịu lực va đập mạnh. Người bệnh sẽ cảm thấy đau đớn, sưng tấy, sưng cổ chân, biến dạng cấu trúc cổ chân,…

Nguyên nhân thường gặp

• Người bệnh bị ngã từ trên cao xuống bề mặt cứng, đặc biệt là người già, vận động viên.
• Thực hiện chuyển động xoắn vòng ở vận động viên trượt tuyết, trượt băng.
• Do bị va chạm mạnh, tai nạn xe máy, ô tô.
• Bệnh tiểu đường tuýp 2 và bệnh lý về xương cũng có thể gây ra tình trạng này.

Vậy gãy xương chày có nguy hiểm không, gãy xương chày bao lâu thì đi lại được? Trên thực tế, gãy xương gây ra nhiều ảnh hưởng đến cuộc sống của người bệnh, khiến khả năng vận động yếu đi, thậm chí bị liệt. 

Thời gian khỏi bệnh sẽ phụ thuộc nhiều yếu tố. Nhưng thông thường từ 4 – 6 tháng là thời gian người bệnh hồi phục nếu tuân thủ đúng liệu trình chữa trị từ bác sĩ. Các phương pháp chữa trị thường là: Bó bột, vật lý trị liệu, dùng nạng,….

Nếu tình trạng nặng thì cần thực hiện một số biện pháp như:

• Cố định xương bị gãy bằng ốc vít, tấm thép.
• Cố định bên ngoài, kết nối ốc vít hoặc đinh chốt.
• Dùng thuốc giảm đau, thực hiện tập luyện chức năng tại nhà.

Bệnh Paget

Paget là bệnh liên quan đến rối loạn xương mãn tính, ảnh hưởng trực tiếp đến xương chày. Bệnh lý này khiến hoạt động tái tạo xương mới bị rối loạn, quá trình thay thế mô xương cũng bị cản trở. Từ đó gây ra hiện tượng phân hủy quá mức tế bào xương, xương mới hình thành không theo quy luật, cuối cùng là bị dị tật.

Paget xương khiến xương to, mềm và yếu hơn. Bệnh cũng gây biến dạng xương, kích thích tình trạng viêm và tạo nhiều cơn đau nhức nghiêm trọng. Bệnh cũng xảy ra ở các bộ phận khác như: Xương đùi, xương hộp sọ, xương chậu,… 

Những dấu hiệu giúp nhận biết bị Paget ở xương chày như:

• Xương yếu.
• Đầu gối đau.
• Chân vòng kiềng.
• Viêm xương.
• Sờ thấy ấm nóng tại khu vực bị tổn thương.

Chảy máu xương chày

Chảy máu xương chày hiếm gặp nhưng khá nguy hiểm, ảnh hưởng đến cấu tạo và sự phát triển của xương. Chảy máu thường xảy ra ở một chân trái hoặc một chân phải. Trong số ít trường hợp, xương có thể bị cong, dị dạng hay mất hẳn.

Với những trường hợp bị u máu ở xương, u này sẽ hình thành và tiến triển ở cực trên hoặc cực dưới. Lúc này sợi tơ sẽ có xu hướng gia tăng kích thước để bù đắp hoặc nếu có sợi trùng lặp. 

Các trường hợp bị bệnh này cần cắt cụt chi và dùng chân giả thay thế.

Hội chứng căng thẳng

Căng thẳng xương chày xảy ra nhiều ở những người thường chạy bộ hoặc lặp đi lặp lại một động tác luyện tập liên quan đến bàn chân. Bệnh lý khiến bạn cảm thấy mỏi nhức, chân yếu, khả năng chịu lực giảm, đi khập khiễng hoặc thay đổi dáng đi,…

Loãng xương

Loãng xương là bệnh lý phổ biến và ảnh hưởng nhiều đến xương trong cơ thể, bao gồm cả xương chày. Loãng xương khiến xương mỏng, mất hẳn, giảm mật độ xương, khả năng chịu lực kém và rất dễ gãy.

Bệnh có thể nhận thấy thông qua các triệu chứng sau đây:

• Xuất hiện cơn đau nhức ở đầu xương.
• Khả năng chịu lực của chân giảm.
• Chiều cao giảm.
• Chiều dài 2 chân mất cân đối, không đồng đều.
• Thay đổi dáng đi đứng.

Xoắn bánh răng

Xoắn bánh răng hay xoắn bánh răng xương chày là dị tật bẩm sinh, thể hiện tình trạng xương chày xoay về phía giữa. Theo cấu tạo tự nhiên, xương sẽ xoay vào trong để hỗ trợ sắp xếp ngón chân nhưng xoắn bánh răng khiến tình trạng này không xảy ra.

Xoắn xương chày thường kèm theo tình trạng rách xương, nó không quá nguy hiểm và có thể điều chỉnh khi trẻ còn nhỏ.

Bệnh giả xương chày

Giả xương chày bẩm sinh là bệnh lý hiếm gặp và nó thường liên quan đến bệnh u sợi thần kinh. Bệnh biểu hiện như một tình trạng gãy xương chày và xương mác hoặc biến dạng của xương chày. Nếu không có biểu hiện gãy xương, bệnh nhân được hướng dẫn nẹp để phòng gãy xương trong tương lai.

Tuy nhiên thực tế cho thấy rằng, bệnh giả xương chày bẩm sinh thường không được phát hiện sớm cho đến khi gãy xương xuất hiện. Bởi vậy nên việc điều trị rất khó khăn và cần được phẫu thuật.

Hướng dẫn cách tăng cường sức khỏe xương chày

Để hạn chế những vấn đề sức khỏe liên quan đến xương chày, đồng thời giúp xương khỏe mạnh, duy trì được hoạt động của cơ thể thì cần có biện pháp bảo vệ và tăng cường sức khỏe.

Một số gợi ý gồm:

• Không nên chơi thể thao quá sức, lặp lại nhiều động tác liên quan đến loại xương này.
• Duy trì chế độ ăn uống và vận động an toàn, chỉ nên tập những bài tập theo đúng cường độ, phù hợp với tình trạng sức khỏe.
• Làm nóng cơ thể trước khi tập bất kỳ một bộ môn nào để tránh bị chấn thương.
• Tập luyện không thể thiếu một đôi giày thể thao mềm và vừa vặn để bảo vệ bàn chân.
• Khi lái xe cần cẩn trọng, không uống rượu bia nếu cầm lái để tránh tai nạn.
• Bổ sung cho cơ thể nhiều canxi, vitamin, khoáng chất để giúp tăng sức khỏe xương, tăng mật độ xương.
• Nếu nhận thấy cơ thể có hiện tượng đau nhức, đi lại khó khăn thì cần đi khám với bác sĩ để được khám và điều trị.

Có thể thấy, xương chày khá lớn, có nhiều chức năng quan trọng, bởi vậy nên nó cũng gặp phải nhiều vấn đề sức khỏe. Vậy nên trong cuộc sống hàng ngày bạn hãy ăn uống đủ chất, luyện tập đều đặn để đảm bảo cơ thể dẻo dai, xương chắc khỏe. Bên cạnh đó, bạn cũng đừng quên đi khám sức khỏe định kỳ để được bác sĩ hướng dẫn, tư vấn chăm sóc sức khỏe.